LİKİT BİYOPSİ

Hazırlayan: Uzm. Dr. Esra Ataman, DNA Laboratuvarları Genetik Hastalıklar Değerlendirme Merkezi

Kanser, günümüzdeki en önemli ve maalesef ki giderek artmakta olan sağlık sorunlarından biridir. Etiyolojiye yönelik genetik çalışmaların artmasıyla, erken tanı imkânına ve tedavi protokollerine yapılan katkı da artmaktadır. Bu nedenledir ki, son zamanlarda kanser tanısı alan pek çok olguda periferik kandan veya kanser dokusundan genetik testler planlanmakta, hastaların izlemi ve takibi genetik sonuçların bütünlüğe yaptığı katkılarla belirlenmektedir.

Kanserdeki en büyük sıkıntı birebir tedavisinin bulunamamış olmasıdır. Kanserli olgularda genetik yapıdaki mutasyonlar hastadan hastaya değişebilmekle birlikte, aynı hastada zaman içinde de değişim gösterebilir. Bu dinamik etiyolojiden dolayı tedavinin planlanması da zorlaşmaktadır. Bazı mutasyonları taşıyan bireylerde ilgili kanser ilacına karşı direnç de görülebilmektedir. Genetik anlamdaki tüm değişimleri ve dinamik değişimleri saptayabilmek için gelinen en son genetik teknoloji (likit biyopsi), olgunun periferik kanında dolaşan tümör hücre genomunu hedeflemektedir.

Likit biyopsi, kişinin periferik kanında dolaşan tümör hücrelerinin (circulating tumor cells, CTC) analizi temeline dayanan, erken tanıda ve tedaviye yanıtı değerlendirmede oldukça önemli olan bir yeni nesil testtir. Kanda dolaşan tümör hücreleri; tümör DNA’sı (ctDNA), hücresiz RNA (cfRNA), tümör yatkın trombositler ve eksozomlardan oluşur.

Hücresiz DNA (cell free, cfDNA): Anormal bir biçimde çoğalan hücreler, hücre ölümünü (nekroz ve apaoptoz) tetikler ve cfDNA’lar tümörden ayrılıp dolaşıma geçer. Bu cfDNA’lar hedef alınarak kanserle ilişkili pek çok gen yeni nesil dizileme (NGS) yöntemleri ile analiz edilebilir.

Son yıllarda oldukça gündemde olan “hedefe yönelik akıllı ilaç” kavramı gendeki/genlerdeki mutasyonları hedefler ve tedavi kararını belirlemiş olur. Sadece tümör dokusundan yapılan moleküler analizler hem yeterli olmayabiliyor hem de invaziv işlemlerdir. Likit biyopsinin tanısal anlamda kabul görmesi ile bilinmezliklere hızla katkı yapılmış oldu. Hem genetik etiyoloji açısından yüzlerce gen aynı anda (kanser genleri panelleri) değerlendirilebiliyor hem de tanısal anlamda doğruluk payı artmış oluyor. Bir diğer popüler kanser tedavi yöntemlerinden biri olan immunoterapi etkinliğini değerlendirmeye de ışık tutar. Çünkü tümör mutasyon yükü (TMB) ve mikrosatellit instabilitesi (MSI) gibi kanser tedavisine yönelik genetik testler de likit biyopsi ile kolaylıkla tespit edilebilmektedir.

Üstünlükleri:

• Erken dönemde tanı imkânı sağladığı için tedavi başarısını arttırmış olur.
• Doku iğne biyopsisi gibi yöntemlerle tümör dokusu elde edilemeyebilir (beyin biyopsisi gibi). Bu durumlarda tanı koydurucudur.
• Histopatolojik tanının sonuçlanması uzun sürmektedir. Tanı ile ilgili daha çabuk fikir verir.
• İnvaziv (girişimsel) bir yöntem değildir.